Cỏ ngọt

1. Mô tả

Cỏ ngọt, có tên khoa học là Stevia rebaudiana, là lá được thu hái từ những cây sắp ra hoa, sau đó phơi hoặc sấy khô. Thuộc họ Cúc (Asteraceae), cỏ ngọt còn được gọi là cỏ đường hay cúc ngọt.

1.1. Cây cỏ ngọt

Cỏ ngọt là loại cây sống lâu năm, có kích thước nhỏ, khoảng 100 cm. Khi cây đạt 6 tháng tuổi, phần gốc của cây thường hóa gỗ. Cành phân nhánh tại gốc, lá và cành non có lông mịn bao phủ.

Lá mọc đối xứng, phiến lá hình mũi mác, rộng 15-30 mm và dài 30-60 mm. Mặt lá có 3 gân rõ rệt bắt nguồn từ cuống lá. Một số lá có mép răng cưa, trong khi số khác có mép nguyên.

Hoa của cỏ ngọt mọc thành cụm, hình đầu, mỗi cụm gồm khoảng 5 hoa nhỏ có 5 cánh màu trắng ngà. Hoa có mùi thơm nhẹ và hai vòi nhụy lòi hẳn ra ngoài. Cây ra hoa từ tháng 10 đến tháng 2 năm sau. Toàn cây có vị ngọt đặc trưng, ngay cả khi đã phơi khô, và tập trung nhiều nhất ở lá.

1.2. Vị thuốc cỏ ngọt

Lá và búp cây là bộ phận được sử dụng làm thuốc trong y học và công nghệ chế biến thực phẩm.

2. Thu hái và bào chế

Khi cây sắp ra hoa, cắt cành ở khoảng cách 10-20 cm trên mặt đất để hái lá. Loại bỏ lá già úa, đem phơi nắng nhẹ hoặc sấy ở nhiệt độ 30-40 °C cho đến khi khô.

Cỏ ngọt sau khi phơi khô sẽ có mùi ngai ngái khó chịu. Vì vậy, sau khi phơi khô, nên phun nước để làm ẩm dược liệu, rồi cho vào túi kín ủ từ 2-3 ngày. Cuối cùng, đem sấy hoặc phơi khô sẽ làm mất mùi ngai ngái mà không ảnh hưởng đến dược tính và độ ngọt của thuốc.

3. Thành phần hóa học của cỏ ngọt

Lá cỏ ngọt chứa các glycosid diterpenic: steviosid, rebaudiosid và dulcosid. Steviosid có vị ngọt cao gấp 150-280 lần so với saccharose.

Một nghiên cứu phân tích hóa học bột lá khô cho thấy cỏ ngọt là một loại thảo mộc bổ dưỡng với hàm lượng chất sắt và chất xơ tốt. Theo đó, cỏ ngọt có thể được sử dụng an toàn như một loại thảo mộc chống bệnh tiểu đường, làm chất thay thế chất ngọt và giúp ngăn ngừa các bệnh tim mạch ở những bệnh nhân mắc bệnh tiểu đường lâu năm.

4. Tác dụng dược lý của Cỏ ngọt

4.1. Chống đái tháo đường

Nghiên cứu về đặc tính chống tiểu đường của chiết xuất nước từ lá cỏ ngọt trên chuột bạch tạng cho thấy dung dịch nước của cây cỏ ngọt có tác dụng chống tiểu đường, có thể là liệu pháp dinh dưỡng hứa hẹn để kiểm soát bệnh tiểu đường và các biến chứng liên quan. Glycoside steviol từ cỏ ngọt được chứng minh là an toàn, không gây bệnh, không gây tăng huyết áp và có tác động tối thiểu đến hệ vi sinh vật đường ruột. Các nghiên cứu trên người báo cáo không có tác dụng phụ tiêu cực nào trên đường tiêu hóa. Khi được sử dụng để thay thế carbohydrate và đường trong chế độ ăn, glycoside steviol giúp giảm lượng đường trong máu sau ăn, cũng như giảm lượng đường và năng lượng tiêu thụ. Không có bằng chứng nào cho thấy sự thèm ăn đường hoặc các sản phẩm ngọt tăng lên khi tiêu thụ LNCS (chất tạo ngọt ít hoặc không có calo) hoặc thực phẩm chứa stevia. Do đó, chất làm ngọt chiết xuất từ lá stevia là một công cụ hữu ích và quan trọng trong việc giảm lượng đường và calo, kiểm soát bệnh tiểu đường, quản lý cân nặng và duy trì lối sống lành mạnh.

4.2. Chống tăng lipid máu

Chiết xuất nước stevia làm giảm sự tăng trọng của cơ thể bằng cách giảm lượng thức ăn tiêu thụ của chuột bị tăng lipid máu. Nghiên cứu kết luận rằng chiết xuất nước của cây cỏ ngọt có tác dụng chống tăng lipid máu, và do đó có thể là một liệu pháp dinh dưỡng hứa hẹn để kiểm soát chứng tăng lipid máu và các biến chứng liên quan.

4.3. Chống oxy hóa

Nghiên cứu về hoạt động chống oxy hóa, độc tính tế bào và các đặc tính tăng sinh trong lá và thân cây Stevia rebaudiana cho thấy chiết xuất từ lá có hoạt tính chống oxy hóa cao hơn so với chiết xuất từ thân cây. Stevioside và rebaudioside A, các chất chuyển hóa làm ngọt chính trong lá cây cỏ ngọt, có giá trị ORAC thấp so với các chất chiết xuất từ thực vật, trong khi không tạo ra bất kỳ CAA nào. Stevia rebaudiana không biểu hiện độc tính đối với tế bào HepG2 (ung thư biểu mô tế bào gan) ở người. Phát hiện này ủng hộ vai trò đầy hứa hẹn của cỏ ngọt như một chất chống oxy hóa ở cấp độ nội bào.

4.4. Tác dụng khác và tính an toàn của cỏ ngọt

Ngoài giá trị như chất làm ngọt, Stevia và glycoside của nó có tác dụng điều trị một số bệnh như ung thư, đái tháo đường, tăng huyết áp, viêm, xơ nang, béo phì và sâu răng. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng các glycoside steviol trong cây cỏ ngọt không gây quái thai, không gây đột biến, không gây ung thư và không gây độc cấp tính và bán cấp tính.

5. Công dụng

Theo Dược điển Việt Nam, cỏ ngọt có công dụng trừ khát, lợi tiểu, hạ huyết áp, được dùng trong các trường hợp đái tháo đường, đái tháo nhạt, bí tiểu tiện, huyết áp cao.

6. Lưu ý

Hiện nay, cỏ ngọt được dùng cho người bệnh đái tháo đường chủ yếu nhờ chất tạo ngọt lành tính thay cho đường saccharose hoặc đường hóa học. Các tác dụng khác ngoài điều trị đái tháo đường cần được nghiên cứu hoặc tham vấn trực tiếp với bác sĩ chuyên môn trước khi áp dụng. Cỏ ngọt là một vị thuốc quý có thể thay thế đường ăn một cách an toàn, giúp kiểm soát bệnh tiểu đường, rối loạn mỡ máu và chống oxy hóa. Những thông tin trong bài viết mang tính chất tham khảo, khi muốn sử dụng thuốc để điều trị bệnh, bạn cần hỏi ý kiến bác sĩ trước khi dùng.